انتظارات زنده‌یاد فرشچیان برآورده نشد؛ آثاری که نقشه راه حکمرانی است

به گزارش خبرنگار مهر، مراسم بزرگداشت زنده‌یاد محموپ فرشچیان استاد نگارگر ایرانی عصر دوشنبه ۳ شهریور در تالار وحدت برگزار شد.

در این مراسم، سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، سیدرضا صالحی امیری وزیر میراث فرهنگی و گردشگری، محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه دولت دوازدهم، نادره رضایی معاون هنری وزارت فرهنگ، علیرضا اسماعیلی دبیر فرهنگستان هنر، احمد مسجدجامعی، حجت‌الاسلام خسروپناه دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، هنرمندان و چهره‌های هنری و فرهنگی چون جهانبخش سلطانی، حسام‌الدین سراج، حسین عصمتی، آتش تقی‌پور، اسماعیل خلج، سهیل محمودی، ایرج حسابی فرزند پروفسور حسابی و خانواده زنده‌یاد فرشچیان حضور داشتند.

این مراسم با قرائت آیاتی از کلام الله مجید و پخش سرود جمهوری اسلامی ایران آغاز شد.

در ابتدای مراسم، برش‌هایی از صحبت‌های مرحوم فرشچیان در حضور دانشجویان خارجی، کلاس‌های او، عرض ارادت ایشان به مردم ایران و ائمه اطهار علیهم السلام، در قالب ویدیویی کوتاه پخش شد.

هم نخبه هم عامی آثار فرشچیان را درک و تعبیر می‌کنند

بهمن نامور مطلق رئیس پیشین فرهنگستان هنر و دانشگاه استاد فرشچیان، اولین سخنران مراسم بود که در سخنانی بیان کرد: انسان یک موجود مفهوم‌ساز است که وقتی با پدیده شگفتی مواجه می‌شود سعی می‌کند مفهوم‌سازی کند. ما با یک پدیده شگفتی همچون آقای فرشچیان مواجهیم که باید چند صد سال بگذرد تا کسی مثل او ظهور کند. بهترین نوع مواجهه برای ما، تصویرسازی و مفهوم سازی است و بنابراین می‌توان درباره او صحبت و تعریف کرد. استاد فرشچیان نیاز به تعریف ندارد اما ما اگر بتوانیم آثار او را با مسأله‌سازی تعریف کنیم هنر ایشان را می‌توان در جامعه ساری و جاری کرد.

وی با اشاره به وحدت و کثرت در آثار فرشچیان، عنوان کرد: یکی از ویژگی‌های مهم آثار فرشچیان، این است که این آثار به گونه‌ای هستند که هم نخبه هم عامی، آنها را درک و تعبیر می‌کنند.

نامور مطلق با بیان اینکه فرشچیان ۲ آرزو داشت که محقق نشد، توضیح داد: آقای فرشچیان نسبت به هنرستان هنرهای زیبای اصفهان این اصرار را داشتند که شیوه آموزش سنتی به مدل آموزشی این هنرستان که خودش پرورش یافته این مرکز بود، برگردد. همچنین، علیرغم زحمات بسیاری که در دانشگاه استاد فرشچیان کشیده شد اما شیوه استاد شاگردی در این دانشگاه پایه‌گذاری نشد. در واقع انتظارات استاد پاسخ داده نشد از مدل پذیرش هنرجو (عدم دریافت شهریه و …) تا شیوه و الگوی تدریس در دانشگاه.

وی تاکید کرد: بدانید که تحقق آرزوهای بزرگانی چون فرشچیان، بهترین بزرگداشت برای آنهاست.

حجت‌الاسلام خسروپناه دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه گفت: امروز در محفل تکریم روح بلند استادی گردهم آمدیم که نبودش ضایعه‌ای بزرگ خواهد بود. او، از تبار نوابغی بود که شاید سال‌ها زمان نیاز باشد این خاک تمدن‌خیز، چون اویی را بپروراند. ما وظیفه داریم پس از این فقدان، هنر استاد را در اصول راهبردی برای حمکرانی فرهنگی استخراج کنیم.

آثار فرشچیان را باید به چشم دل دید

وی با بیان چند محور سخنانش را ادامه داد: محور اول رمزگشایی از حکمت هنر فرشچیان که تجلی ایمان در خلاقیت است. پیوند خلقت و حکمت عمیق است که در آثارش ظهور داشت. «ارادت خالصانه به ائمه اطهار علیهم السلام در خلق آثاری چون ضامن آهو»، «پاسخ مومنانه به تجدد و سنت» (که نزاع بسیاری بر سر این ۲ است) و «هنر به مثابه فکرت مجسم» سه نکته‌ای است که این پیوند خلقت و حکمت در آثارش را تشریح می‌کند.

خسروپناه با تاکید بر اینکه آثار فرشچیان را نباید دید بلکه باید با چشم دل دید، هنر مرحوم فرشچیان را یک سنت زنده و پویا دانست.

وی گفت: هنر استاد فرشچیان، میراث راهبردی الگوی فرهنگ است؛ میراث او یک نقشه راه عملیاتی برای ما است. ما نباید تنها به آثار ایشان بنازیم، بلکه باید از آثار او در حکمرانی بهره ببریم. «نهادسازی از یک مکتب»، «هنرمند به مثابه سرمایه ملی» و «هنر اصیل به مثابه سفیر فرهنگی» نیز از میراث راهبردی هنر اوست. هنر او زبان مشترک همه ایرانیان با سلایق مختلف بود و این موضوع، وظیفه ماست که از آن بهره بگیریم.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد: تأسیس نهضت جهانی‌سازی حکمت هنر ایرانی اسلامی از جمله اقداماتی است که ما وظیفه داریم به سرانجام برسانیم. الگوی حکمرانی فرشچیان و روح الگوهای استاد باید تکثیر شود.

در ادامه، سهیل محمودی پشت تریبون آمد و با یادی از زنده‌یاد محمود فرشچیان و سال‌هایی که مراسم رونمایی از کتاب‌های وی در تالار وحدت برگزار می‌شد، گفت: صحبت از این بود که استاد فرشچیان نماد ملی و فرهنگی ماست و من می‌خواهم ۲ قطعه شعر درباره ایران و مردم ایران بخوانم و می‌دانم روح استاد فرشچیان نیز با این قطعات شاد خواهد شد.

تاها بهبهانی هنرمند پیشکسوت نقاش و مجسمه‌ساز در ادامه پشت تریبون آمد و گفت: در این مراسم، یاد مراسم خاکسپاری ایران درودی افتادم که در مراسم وقتی تابوتش را جلوی تریبون گذاشتند، خودش به من گفت «بگو». ایران درودی از سرطان نمرد، بلکه دق کرد. سرش را کلاه گذاشتند؛ خانه‌اش را در پاریس فروخت تا برای جوانان ایرانی، موزه‌ای برای مبادله هنر ایران و جهان تاسیس کند اما شهرداری به او یک زمین داد که چهار معترض داشت!

فرشچیان با نارضایتی سر بر بالین مرگ گذاشت

وی بیان کرد: آخرین ملاقات من با آقای فرشچیان در خانه عشق و دوستی، خانه «گویا» بود. آنجا به او برای تاسیس دانشگاه فرشچیان تبریک گفتم اما او راضی نبود و می‌گفت «من دانشگاه مستقل می‌خواستم اما مستقل نشد..» من به عنوان نسلی از نقاشان و مجسمه سازان اینها را می‌گویم که دیگر ممکن است سال‌های آخرشان را نزد شما باشند، امروز فرصت خوبی است که به آنها فکر و توجه کنید.

بهبهانی عنوان کرد: استاد فرشچیان تحولی بزرگ در نگارگری ایرانی به وجود آورد که دچار تکرار شده بود و دلگیر بود. انسانی بود که شعر و ادبیات می‌دانست و از خانواده ریشه‌داری بود. امروز که تصویرش را دیدم قلبم لرزید و یقیناً او با نارضایتی سر بر بالین مرگ گذاشت. دوست داشت دانشگاهش مجانی باشد اما نشد. همچنان‌که ایران درودی هم می‌گفت پول موزه را می‌دهد و موزه‌ای تاسیس نشد!

وی درباره آثار خاص زنده‌یاد فرشچیان بیان کرد: استاد فرشچیان تابلوی «عصر عاشورا» را در بیابان برهوتی نشان می‌دهد که غمی بزرگ را نمایان می‌کند و وقتی آن را به یک خارجی هم نشان دادم، آن را تراژدی دانست. من برای تابلوی عصر عاشورای استاد فرشچیان گریه می‌کنم چون خیلی زیباست. تابلوی «شمس و مولانا» استاد فرشچیان غوغایی هنری به پا کرد که بعدها هنرمندان خارجی در آثارشان از آن الهام گرفتند.

بهبهانی با گلایه از بی‌نظمی در هویت بصری شهر، گفت: اگر تابلوهای فرشچیان همچون نیایش را در شهر می‌آویختند، این بی‌نظمی شهر کمی کمرنگ می‌شد. فرشچیان در دل‌ها می‌ماند، یادش گرامی باد و امیدوارم روزی همین‌جا جمع شویم و برای هنر و فرهنگ ایران به پا خیزیم.

در ادامه، قطعاتی موسیقی و با آواز حسین علیشاپور اجرا شد که او ابیاتی را از حافظ خواند.

فرشچیان روایتگر حقیقت بود

پریسا شادقزوینی نیز در ادامه مراسم گفت: استاد را عارفی می‌دانم که عرفانش در آثارش تجلی پیدا کرده است. برخی به مضامین تاریخی روی می‌آورند و برخی به داستان و روایت‌ها، اما استاد ما روایتگر حقیقت بود. استاد نقاش دل بود نه نقاش خط؛ استاد خط حقیقت را به ظهور رساند. هنرمندی ایشان فراتر از آموزه بود و بی‌تردید تا زمانی که دل به معرفت حقیقت نرسیده باشد، نمی‌توانست آثارش را درک کند.

محمدحسین حلیمی هنرمند نقاش پیشکسوت و عضو پیوسته فرهنگستان هنر، نیز بیان کرد: فرشچیان جایی در وجود همه ایرانیان نشسته است و این اوست که به من الهام می‌دهد تا با شما حرف بزنم. حضور آقای خسروپناه در اینجا و صحبت‌هایی که داشتند برای ما هنرمندان بسیار ارزشمند است.

وی درباره طراحی ضریح مقدس حضرت سیدالشهدا توسط مرحوم فرشچیان گفت: استاد فرشچیان وقتی ضریح متبرک را طراحی کرد، طراحی‌هایی بود که همچون آثار محتشم کاشانی مرثیه‌سرایی می‌کرد.

فرشچیان هنرمندی جهانی با شناسنامه‌ای ایرانی است

احمد مسجدجامعی نیز به عنوان یکی دیگر از سخنرانان گفت: معنویت روحی زنده‌یاد فرشچیان را در آثارشان می‌توان دید. از هزار اثر ایشان، ۲۰ اثر مذهبی است. این نور و عشق و محبت و تواضع که در آثار مذهبی ایشان می‌بینید، در همه آثار فرشچیان دیده می‌شود. در آثار فرشچیان، زنان نماد عشق و لطف هستند نه نماد جنسیتی. انسانیت است که دغدغه اصلی هنرمند بوده که جهانی شده است.

وی بیان کرد: نقاشان دنبال مشتری و نگاه ویژه هستند ولی آقای فرشچیان مردم را عوام نمی‌داند و به باورها احترام می‌گذارد. ما تابلویی به اسم «ضامن آهو» داریم که متعلق به قرن چهارم است. هنرمند بزرگی مثل ایشان که وارد علایق مردم شود نداریم ولی آقای فرشچیان این کار را کرد و هنرمندی است که دغدغه مردمی هم دارد.

مسجدجامعی عنوان کرد: امروز امکان ندارد از این کارگاه‌های نخبه‌پروری، نخبه بیرون بیاید! تمام راه‌هایی که در این زمینه مطرح شد، بروکراسی‌هایی است که مانع علم و هنر در این کشور می‌شود. باید به جامعه هنری احترام گذاشت و اتکا کرد. مگر آقای فرشچیان محصول چه کارگاهی بود؟ کارگاهی که ایشان می‌رفت و به قول خودش شاگردی می‌کرد، مگر مدرک دانشگاهی و غیردانشگاهی می‌داد؟ مگر هیچ نهاد دولتی از آن حمایت می‌کرد؟ یا مگر برای اینکه آنجا مشغول شود، گزینش می‌شد؟

وی تصریح کرد: آقای فرشچیان هنرمندی جهانی با شناسنامه‌ای ایرانی است و ایشان با برخی کسانی که از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس می‌خواستند آثارش را به قیمت بالایی بخرند، معامله نکرد. در همه موارد اصرار داشت نقاشی ایرانی را تصویر کند. یک بار می‌گفت در نیویورک هفته‌ای سه روز به نمایشگاه‌ها می‌رفته‌است و آثار جدید را تماشا می‌کرد و این نشان می‌دهد هنرمند باید به‌روز باشد. ما نیازمند گفتگو هستیم.

مسجدجامعی در پایان گفت: همه مرغ‌های آثار فرشچیان در حال خواندن هستند، همه گل‌ها بوی عطر می‌دهند و وقتی طبیعت در کنار انسان قرار می‌گیرد آسمان و زمین و دو دنیا را به هم وصل می‌کند.

هنرمندی که قلبش برای ایرانی بودن می‌تپید

در ادامه، حسین سیمایی صراف وزیر علوم، تحقیقات و فناوری گفت: استاد محمود فرشچیان در ایران ماند و دل‌بستگی‌اش به فرهنگ و سنت ایرانی، اسلامی و مذهبی مشخص بود و به آداب و عرف مردم این سرزمین، وفادار ماند. او هنر نگارگری را با نوآوری، خلاقیت و نیروی خیال درآمیخت و برای ما ایرانیان خاطراتی شیرین و ماندگار به یادگار گذاشت.

سخنران پایانی محمدرضا فرشچیان برادرزاده محمود فرشچیان بود که ضمن تشکر از حضار، بیان کرد: استاد فرشچیان ۴۵ سال در آمریکا زیست اما هرگز پاسپورت آمریکایی نگرفت. تنها یک پاسپورت داشت و آن پاسپورت ایرانی‌اش بود. در روز وداع، هنگامی که پیکر مبارکش را می‌بردیم، برخی در جستجوی پاسپورت دیگری بودند، اما در کنار او تنها پاسپورت ایرانی و شناسنامه ایرانی‌اش یافت شد. از این‌رو، از بزرگوارانی که بر ایرانی بودن استاد تأکید کردند، سپاسگزارم؛ چراکه دل او برای ایران می‌تپید و روحش برای مردم ایران قلم می‌زد.

در پایان مراسم نیز اعلام شد که موزه استاد فرشچیان در مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد، از فردا سه شنبه ۴ شهریور بازگشایی می‌شود و علاقه‌مندان می‌توانند به تماشای آثار این هنرمند فقید بنشینند.