خبرگزاری مهر -گروه دین و اندیشه-سمانه نوری زاده قصری: در دنیای امروز که فناوری‌های نوین و فضای مجازی مرزهای جنگ‌ها را فراتر از میدان‌های نبرد سنتی برده‌اند، «جنگ شناختی» به یکی از پیچیده‌ترین و تعیین‌کننده‌ترین چالش‌های امنیتی تبدیل شده است. در این نوع جنگ، تلاش دشمنان برای نفوذ به ذهن و هویت مردم و تحریف واقعیت‌ها، نیازمند پاسخ‌های هوشمندانه و چندوجهی است.
در همین راستا با حمید شاه‌آبادی، پژوهشگر برجسته حوزه فرهنگی، به گفتگو پرداختیم که می‌تواند نگاهی ژرف و کاربردی به اهمیت حافظه تاریخی و هویت بومی در مقابله با این تهدیدات ارائه دهد.
جنگ شناختی؛ تهدیدی پنهان و تعیین‌کننده در دنیای امروز
* در سال‌های اخیر جنگ شناختی به عنوان یکی از جدی‌ترین تهدیدات در عرصه امنیت ملی مطرح شده است؛ حافظه تاریخی و هویت بومی چه نقشی در مقابله با این نوع جنگ‌ها ایفا می‌کنند؟
جنگ شناختی امروز، تلاشی برای نفوذ به ذهن و هویت مردم است و در این میدان، حافظه تاریخی و هویت بومی نقش سپر و سلاح دفاعی را دارند. حافظه تاریخی ما که مشتمل بر تجربه‌های جمعی، مبارزات و درس‌های گران‌بهای گذشته است، مانع از تحریف واقعیت‌ها و ایجاد تفرقه در جامعه می‌شود. در ایران به عنوان مثال، یادآوری مقاومت‌های تاریخی از دوران باستان تا دفاع مقدس، عاملی مهم در مقابله با روایت‌های تحریف شده دشمن است. از سوی دیگر، هویت بومی ایران که ریشه در فرهنگ، زبان، دین و آئین‌های ملی دارد، مثل فرهنگ عاشورا، شعر پارسی و جشن نوروز، عاملی یکپارچه کننده و مانع نفوذ فرهنگی دشمن است و این عناصر به مثابه واکسن ذهنی عمل می‌کنند که جامعه را در برابر عملیات روانی و تبلیغات دشمن مقاوم می‌سازند.
از حافظه تاریخی تا سلاح فرهنگی
*چگونه می‌توان این مقاومت ذهنی و فرهنگی را تقویت و نهادینه کرد؟
نهادینه کردن این مقاومت نیازمند رویکردی همه‌جانبه است که در آن آموزش، رسانه، سیاست و فرهنگ دست به دست هم دهند. ابتدا، باید حافظه تاریخی و هویت بومی را در نسل جوان تقویت کنیم و این امر از طریق بازنگری برنامه‌های آموزشی و گنجاندن درس‌هایی درباره تاریخ مقاومت ایران، ارزش‌های اسلامی و فرهنگ بومی قابل تحقق است. رسانه‌ها نقش کلیدی دارند. تولید محتوای جذاب و خلاقانه، از مستند و فیلم گرفته تا برنامه‌های تلویزیونی و دیجیتال، می‌تواند غرور ملی را تقویت کند و روایت‌های دشمن را خنثی نماید. همچنین آثاری درباره شخصیت‌های ملی مانند ستارخان، سردار سلیمانی و شخصیت‌هایی از این قبیل یا پیشرفت‌های علمی ایران نمونه‌هایی موفق هستند.
دیپلماسی عمومی و فعالیت‌های بین‌المللی نیز باید روایت واقعی ایران را به جهان عرضه کنند و روایت‌های تحریف‌شده دشمن را به چالش بکشند. در نهایت، ایجاد یک مرکز هماهنگی ملی برای جنگ شناختی که مسئول تحلیل تهدیدات، تدوین استراتژی‌ها و هماهنگی بین نهادها باشد، می‌تواند موفقیت‌های حاصل را پایدار کند.
تدوین «دکترین ملی دفاع شناختی»؛ ضرورتی راهبردی در مقابله با تهدیدات نوین
* در مواجهه با دشمنان جدی که داریم مثل رژیم صهیونیستی، چه راهکارهای فوری و مؤثری پیشنهاد می‌کنید؟
نخست باید یک نقشه جامع تهدیدات شناختی یا «دکترین ملی دفاع شناختی» تدوین شود تا عملیات روانی دشمن به ویژه تلاش‌های ایران‌هراسی و تحریف تاریخ منطقه شناسایی و تحلیل شوند.
تقویت زیرساخت‌های رسانه‌ای و سایبری حیاتی است و دشمنان از رسانه‌های پیشرفته و فناوری‌های دیجیتال برای پیشبرد اهداف خود بهره می‌برند. بنابراین، ایران باید با تولید محتوای چندزبانه و ارتقای امنیت سایبری، این تلاش‌ها را خنثی کند
آموزش عمومی و تخصصی در زمینه جنگ شناختی از اهمیت بالایی برخوردار است. کارگاه‌های شناسایی اخبار جعلی و آموزش سواد رسانه‌ای می‌توانند آگاهی مردم را افزایش دهند. همکاری با متحدان منطقه‌ای و بین‌المللی از جمله کشورهای محور مقاومت، چین و روسیه نیز در این مسیر ضروری است. تبادل تجربیات و تولید محتوای مشترک می‌تواند به ایجاد جبهه‌ای مشترک در جنگ شناختی کمک کند. تدوین سند راهبردی «دکترین ملی دفاع شناختی» با مشارکت نهادهای مختلف مانند رسانه ملی، وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم و بخش خصوصی، می‌تواند چارچوب عملیاتی و اجرایی این مقابله را مشخص کند.
بزرگ‌ترین خطر جنگ شناختی: نفوذ روایت‌های دشمن در نسل جوان
* به نظر شما، مهمترین تهدید جنگ شناختی علیه ایران چیست؟
خطر اصلی، نفوذ تدریجی و هوشمندانه روایت‌های دشمن در ذهن نسل جوان از طریق فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی است. دشمنان با ترویج سبک زندگی غربی، القای ناامیدی اقتصادی و تحریف ارزش‌های اسلامی، تلاش دارند شکاف نسلی ایجاد کنند. دسترسی آسان و گسترده به اطلاعات غیرفیلترشده این خطر را افزایش می‌دهد و می‌تواند موجب کاهش اعتماد به نهادهای ملی، تضعیف انسجام اجتماعی و بحران هویت شود. همچنین، فناوری‌های نوین هوش مصنوعی مانند محتوای جعلی عمیق، فیک نیوزها و تحلیل رفتار کاربران برای حملات شناختی هدفمند، تهدید جدید و جدی محسوب می‌شوند. پاسخ ما باید تولید محتوای بومی جذاب، ارتقای سواد رسانه‌ای و تقویت پلتفرم‌های دیجیتال داخلی باشد. همچنین گفتگوی مستمر و واقعی با نسل جوان و پاسخ به دغدغه‌های آنان، می‌تواند تهدید را به فرصت تبدیل کند.
توصیه نهایی به سیاست‌گذاران: اعتماد، کلید پیروزی در جنگ شناختی
* اگر بخواهید یک توصیه کلیدی به سیاست‌گذاران این عرصه ارائه دهید، آن چیست؟
در جنگ شناختی، مهمترین سلاح، «اعتماد ملت» است. اعتماد عمومی کلید اصلی قدرت نرم و پایدارسازی امنیت ملی است و سیاست‌گذاران باید با اتخاذ رویکردی مبتنی بر صداقت، شفافیت و تعامل مستمر با مردم، ظرفیت‌های فرهنگی و هویتی جامعه را به‌عنوان منبع اصلی مقاومت و نفوذپذیری تبدیل کنند. توجه ویژه به روایت‌سازی از درون جامعه، مبتنی بر حافظه تاریخی و ارزش‌های بومی، موجب تقویت انسجام اجتماعی و پایداری شناختی می‌شود. این رویکرد نه تنها به مقابله با عملیات روانی دشمن کمک می‌کند، بلکه امکان بهره‌برداری راهبردی از سرمایه‌های شناختی داخلی را فراهم می‌آورد. بنابراین، تقویت همزمان اعتماد، مشارکت مردمی و انسجام هویتی، راهبردی کلیدی در مواجهه با تهدیدات شناختی است.
از شما بسیار ممنونم. این گفتگو فرصتی ارزشمند برای بیان اهمیت جنگ شناختی و نقش آگاهی در حفظ امنیت ملی بود. امیدوارم همه‌جانبه‌نگری و همکاری در این زمینه روزبه‌روز بیشتر شود.
نظرات کاربران