به گزارش خبرنگار مهر، در سال‌های اخیر با دگرگونی‌های گسترده در سبک زندگی و تربیت نسل جدید، رسانه‌ها جای خانواده، محله و حتی مدرسه را در شکل‌دهی به هویت کودکان گرفته‌اند. در چنین شرایطی «شخصیت‌های انیمیشنی» بیش از هر زمان دیگری به ابزار تربیتی و هویت‌ساز تبدیل شده‌اند؛ شخصیت‌هایی که اگر صرفاً بر صفحه تلویزیون یا پلتفرم‌ها باقی بمانند، اثرگذاری محدودی خواهند داشت. اما زمانی که این شخصیت‌ها در قالب محصولات فرهنگی و جانبی همچون کتاب، اسباب‌بازی، عروسک، لوازم‌التحریر و حتی پوشاک و دکور اتاق کودک عرضه می‌شوند، امکان پیوند عاطفی و ماندگار با کودک فراهم می‌شود. کارشناسان این روند را کلید اصلی در تقویت هویت اخلاقی و ملی نسل آینده می‌دانند و بر ضرورت سرمایه‌گذاری جدی در توسعه برندهای بومی و فرهنگی تأکید دارند.
اکران جدید یوز و همزمان با آن ساخت محصولات فرهنگی توسط خانواده فرهنگ و هنر امید، می‌تواند نشان‌دهنده این باشد که وقتی اثری همراه با محصولات فرهنگی‌اش در یک زمان منتشر شود می‌تواند تأثیرگذاری بیشتری داشته باشد. تجربه‌های موفق جهانی نشان داده است که حضور مستمر و چندوجهی شخصیت‌ها می‌تواند نه‌تنها بازار محصولات فرهنگی را رونق دهد، بلکه به بازتولید ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی در نسل آینده منجر شود. وقتی کودکی شخصیتی را بارها در رسانه می‌بیند و سپس همان شخصیت را در قالب یک اسباب‌بازی یا کتاب در دست می‌گیرد، پیوندی عاطفی شکل می‌گیرد که قدرتی فراتر از آموزش‌های مستقیم دارد. این همان ظرفیتی است که به باور کارشناسان می‌تواند به جایگزینی مطمئن در برابر سیل شخصیت‌های خارجی و بیگانه فرهنگی تبدیل شود این در حالی است که این روزها بازی‌هایی مانند یوز و بابابام ارتباط خوبی با بچه‌ها برقرار کرده‌اند از همین‌رو، امروز بیش از هر زمان دیگری تولید و توزیع شخصیت‌های ایرانی و بومی به‌عنوان یکی از نیازهای اساسی صنعت فرهنگی کشور مطرح است؛ نیازی که اگر به‌طور جدی دنبال شود، می‌تواند همزمان به اقتصاد فرهنگی رونق بخشد و هویت ملی را در ذهن کودکان و نوجوانان تثبیت کند.
فضای رسانه‌ای بر سایر فضاهای هویت‌ساز غلبه کرده است
مسعود حسنلو مدیر کودک و نوجوان سازمان هنری رسانه‌ای اوج، به تغییرات اساسی در فضای تربیتی کودکان و نوجوانان در سال‌های اخیر اشاره کرد و یادآور شد: پیش‌تر بخش مهمی از فرایند هویت‌پذیری کودکان در محیط‌های تربیتی نظیر محله و مدرسه شکل می‌گرفت. اما در دو سه دهه اخیر، به‌ویژه در ۱۰ سال گذشته، فضای رسانه‌ای بر سایر فضاهای هویت‌ساز غلبه کرده است. امروزه کودک بیش از آنکه تحت تأثیر آموزش و پرورش رسمی یا تربیت خانواده و محله باشد، تحت تأثیر تربیت رسانه‌ای است. مدل مصرف کودک، یعنی اینکه چه برنامه‌ها، انیمیشن‌ها و کارتون‌هایی را می‌بیند، تأثیر مستقیمی بر شخصیت و هویت او دارد.
وی با تأکید بر اهمیت «شخصیت» در این فرایند اظهار کرد: نقش شخصیت‌های رسانه‌ای گاهی حتی از معلم و والدین هم پررنگ‌تر می‌شود. بنابراین تولید شخصیت‌های جذاب، اخلاق‌مدار و هنجارمند برای فضای رسانه‌ای کشور یک ضرورت است. البته صرف خلق شخصیت کافی نیست؛ باید این شخصیت به‌گونه‌ای طراحی و عرضه شود که وارد سبد مصرف رسانه‌ای کودک شود و با او ارتباط مداوم برقرار کند. تنها در این صورت است که شخصیت می‌تواند تأثیر تربیتی خود را بگذارد.
مدیر کودک و نوجوان سازمان هنری رسانه‌ای اوج ادامه داد: مسیرهای متنوعی برای ورود شخصیت‌ها به زندگی کودکان وجود دارد؛ تلویزیون، سینما و پلتفرم‌های نمایش خانگی از مهم‌ترین این مسیرها هستند. شخصیت می‌تواند ابتدا در تلویزیون معرفی شود و سپس در سینما یا سایر فضاها گسترش یابد، یا برعکس. نمونه‌های موفقی همچون شخصیت‌های «بره»، «یوز» و «نوید» در سال‌های اخیر با همین هدف خلق شدند تا بخشی از سبد مصرف رسانه‌ای کودکان را پر کنند و بعدها در حوزه‌های دیگر نظیر اسباب‌بازی، لوازم‌التحریر، پوشاک و حتی دکور اتاق کودک توسعه یابند این را شاهد هستیم که در حال حاضر بازی‌هایی مانند یوز و بابام نیز به حوزه اسباب‌بازی بچه‌ها وارد شده‌اند و این موضوع نشان می‌دهد که تأثیرگذاری این شخصیت‌ها تا چه میزان بوده است.
وی با تأکید بر اینکه هر چه حضور شخصیت‌ها در زندگی روزمره کودک پررنگ‌تر شود، ارتباط عاطفی و تأثیر تربیتی آنها عمیق‌تر خواهد بود، خاطرنشان کرد: اگر می‌خواهیم پیام مثبتی از طریق این شخصیت‌ها منتقل کنیم، باید قبل از ورودشان به کیف مدرسه یا اتاق کودک، آنها را در رسانه به‌قدر کافی نشان دهیم. کودک باید فرصت داشته باشد بارها و بارها با شخصیت ارتباط بگیرد تا علاقه‌مند شود و خودش بخواهد آن را وارد زندگی واقعی‌اش کند.
حسنلو راهکارهایی برای تقویت این فرآیند ارائه کرد و گفت: تولیدات رسانه‌ای کودک و نوجوان باید جدی‌تر و هدفمندتر تقویت شود. صدا و سیما و پلتفرم‌های نمایش خانگی باید توجه ویژه‌ای به این حوزه داشته باشند، چراکه حوزه هویت‌ساز کشور است. همچنین نهادهایی مانند حوزه هنری، سازمان اوج و دیگر مجموعه‌های فرهنگی باید تمرکز بیشتری روی توسعه شخصیت‌های جذاب و اخلاق‌محور برای کودکان داشته باشند.
وی از حمایت خود نسبت به تولید و توزیع لوازم‌التحریر و محصولات فرهنگی با محوریت این شخصیت‌ها سخن گفت و یادآور شد: این محصولات می‌توانند پیوند کودکان با محتوای رسانه‌ای سالم را تقویت کنند و در نهایت به رشد هویت ملی و اخلاقی آنها کمک کند.
ضرورت تبدیل آثار رسانه‌ای به محصولات فرهنگی
محمدمهدی مشکوری تولیدکننده آثار رسانه‌ای نیز به ضرورت تبدیل آثار رسانه‌ای به محصولات فرهنگی قابل عرضه در بازار تاکید کرد و گفت: پخش تلویزیونی آثار به دلیل رایگان بودن و دسترسی همگانی، لزوماً نشان‌دهنده محبوبیت واقعی آنها نیست. حتی نظرسنجی‌های رسمی صداوسیما هم همیشه معیار دقیقی برای سنجش استقبال مردم نیستند. اما وقتی یک اثر به محصولی تبدیل می‌شود که وارد بازار می‌شود و مخاطب برای خرید آن هزینه می‌کند، تازه می‌توان میزان اثرگذاری و محبوبیت واقعی آن را سنجید. این دقیق‌ترین شاخص برای مدیران فرهنگی است تا بدانند کدام اثر ارزش سرمایه‌گذاری و توسعه بیشتر را دارد.
وی به تجربه شخصی خود در این زمینه اشاره کرد و یادآور شد: سال ۱۳۹۹ مجموعه‌ای چهارجلدی از کتاب‌های بابابام منتشر شد که در همان نوبت اول حدود ۳۰ هزار نسخه فروش رفت. این استقبال برای خود ما هم شگفت‌انگیز بود و نشان داد که برند ما به محبوبیت رسیده است. همین اتفاق انگیزه ما را برای ساخت نسخه سینمایی این اثر بیشتر کرد و اکنون در حال توسعه برند هستیم. به‌نظر من چنین شاخص‌هایی باید مبنای تصمیم‌گیری مدیران فرهنگی کشور قرار گیرد؛ اگر محصولی فروش خوبی دارد، باید روی توسعه برند آن سرمایه‌گذاری کرد و اگر مورد استقبال قرار نگرفت، بهتر است تمرکز روی حوزه‌های دیگر باشد.
مشکوری در ادامه درباره نقش نمایشگاه‌های تخصصی محصولات فرهنگی گفت: این نمایشگاه‌ها ابزار مهمی برای شناسایی سلیقه واقعی مخاطب هستند. ما با دیدن استقبال یا عدم استقبال مخاطبان متوجه می‌شویم که کدام شخصیت یا اثر ظرفیت توسعه دارد و روی کدام پروژه‌ها باید سرمایه‌گذاری بیشتری شود.
وی در پاسخ به پرسشی درباره راهکارهای معرفی و گسترش شخصیت‌های ایرانی برای کودکان و نوجوانان تأکید می‌کند: باید فراتر از لوازم‌التحریر فکر کنیم. حوزه‌هایی مثل عروسک‌سازی، اسباب‌بازی، بازی‌های رایانه‌ای و محصولات جانبی بسیار ظرفیت بالایی دارند. بازار این محصولات واقعی است؛ اگر مخاطب آنها را بخرد، یعنی کشش و تقاضا وجود دارد. وقتی کودکان شخصیتی را روی صفحه تلویزیون می‌بینند و بعد عروسک یا اسباب‌بازی آن شخصیت را در خانه دارند، ارتباط عاطفی و ماندگارتری با اثر برقرار می‌کنند. این همان اتفاقی است که رهبر انقلاب هم بارها بر آن تأکید کرده‌اند که اگر محصول فرهنگی وارد خانه‌های مردم شود، یعنی اثرگذاری واقعی داشته است.
مشکوری اظهار کرد: در حوزه عروسک‌سازی و اسباب‌بازی هنوز با چالش‌های زیادی مواجه هستیم. ما خودمان تاکنون برای یک شخصیت خاص شش یا هفت مدل عروسک مختلف تولید کردیم تا به کیفیت مطلوب برسیم. این حوزه به سرمایه‌گذاری جدی نیاز دارد، زیرا می‌تواند علاوه بر بازگشت اقتصادی، موجب رشد و تثبیت برندهای بومی شود و فرهنگ ایرانی را به شکل جذاب‌تری به نسل آینده منتقل کند.
توسعه شخصیت‌های بومی و تبدیل آنها به محصولات فرهنگی متنوع، تنها یک فرصت اقتصادی نیست؛ بلکه سرمایه‌گذاری هوشمندانه‌ای برای هویت‌سازی نسل آینده و مقابله با هجوم فرهنگی بیگانه است. تجربه‌های موفق داخلی مانند «یوز» و «بابابام» نشان می‌دهد که با برنامه‌ریزی بلندمدت و تولید محصولات باکیفیت می‌توان هم ذائقه کودکان را تغییر داد و هم اقتصاد فرهنگ را رونق بخشید. این مسیر اگر با حمایت نهادهای فرهنگی و همراهی صنایع خلاق ادامه یابد، بدون شک آینده درخشان‌تری را برای هویت ملی کودکان ایران رقم خواهد زد.
نظرات کاربران