به گزارش اقتصاد نلاین به نقل از پارس، نیکول پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان و الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان در کاخ سفید و در حضور دونالد ترامپ با امضای توافقنامه احداث کریدور زنگزور که حالا ترامپ نام پل ترامپ یا گذرگاه ترامپ را به آن داده، رسماً پذیرفتند یک شرکت آمریکایی در مرز شمال غربی ایران چنین مسیری ایجاد کند و آمریکا و ارمنستان این مسیر را کنترل و اداره کنند. بدین ترتیب حضور آمریکا در شمال غربی ایران توسط دو همسایه ایران به رسمیت شناخته شد.
بر اساس گزارش‌ها، ارمنستان موافقت کرده است که حقوق انحصاری مدیریت این کریدور را برای ۹۹ سال به ایالات متحده واگذار کند. دونالد ترامپ این مسیر را «مسیر ترامپ برای صلح و شکوفایی جهانی» نامید و ادعا کرد که این نام‌گذاری به افتخار او صورت گرفته، هرچند او شخصاً چنین درخواستی نکرده بود. این کریدور که اکنون با عنوان «زنگزور فرامرزی» شناخته می‌شود، مسیری است که آذربایجان را به نخجوان متصل می‌کند و از خاک ارمنستان می‌گذرد. اما برخلاف مسیر‌های معمول، این گذرگاه تحت حاکمیت کامل ارمنستان نخواهد بود، بلکه تحت نظارت بین‌المللی یا منطقه‌ای اداره می‌شود.
اگرچه کریدور زنگزور در ظاهر، مرزی میان ایران و ارمنستان را تشکیل می‌دهد، اما موقعیت ژئوپلیتیکی آن فراتر از یک مرز دوجانبه است. این گذرگاه به نقطه‌ای راهبردی در معادلات قفقاز جنوبی تبدیل شده که بازیگران متعددی از روسیه تا ترکیه و حتی آمریکا را وارد گفت‌و‌گو و رقابت کرده است.
در چنین بستری، طرح اخیر ایالات متحده برای اجاره ۱۰۰ ساله این کریدور، به‌ویژه در شرایط پساجنگ ۱۲ روزه ایران با رژیم اسرائیل، حساسیت‌های ایران نسبت به تحولات این منطقه را دوچندان کرده است.
ویژگی‌های کریدور فرامرزی
منطبق بر تجارب گذشته کریدور فرامرزی معافیت از قوانین گمرکی و مرزی ارمنستان و امکان عبور آزادانه خودرو‌ها و قطار‌ها بدون توقف و بازرسی را در پی دارد.
پیشتر مدل کریدور فرامرزی در مدل‌های تاریخی مانند کریدور سوالکی (لهستان-لیتوانی)، کریدور برلین (جنگ سرد)، و کریدور لاچین (قره‌باغ) سابقه دارد.
اتصال جهان ترکیه‌زبان از ترکیه تا آسیای مرکزی، بدون نیاز به عبور از ایران، تضعیف نفوذ روسیه و ایران در قفقاز و تکمیل حلقه فشار استراتژیک در شمال ایران همراه با کریدور میانی (Middle Corridor) و حضور ناتو از پیامد‌های طرح صلح اخیر است.
تفاوت نسخه فرامرزی با مدل تحت حاکمیت ارمنستان
در حالت عادی، ارمنستان کنترل گمرک و امنیت مسیر را در اختیار دارد، اما در مدل فرامرزی، این کریدور به یک گذرگاه کاملاً خارج از کنترل ایروان تبدیل می‌شود که تنها مالکیت زمین آن با ارمنستان است.
منطبق بر از اظهار نظر کارشناسان این پروژه بخشی از یک برنامه گسترده‌تر برای محدود کردن نقش ایران در منطقه است.
در بعد اقتصادی کاهش درآمد‌های ترانزیتی و حذف ایران از مسیر‌های تجاری را در پی دارد، از منظر جغرافیای سیاسی، عامل محدود کردن دسترسی ایران به همسایگان و بازارهای منطقه است.
در زمینه امنیتی به افزایش حضور ناتو و متحدان آمریکا در مرز‌های شمالی ایران منجر می‌شود و در بخش سیاسی جلب حمایت کشورهای همسایه برای محور‌های ضدایرانی را در پی دارد.
این توافق در کنار پروژه‌های دیگر مانند خطوط لوله انرژی دورزننده ایران، نشان‌دهنده تلاش آمریکا و متحدانش برای کاهش نقش راهبردی ایران در منطقه است.
کریدور زنگزور دقیقا کجاست؟
زنگِزور منطقه‌ای تاریخی و جغرافیایی در ارمنستان شرقی است و در دامنه‌های کوه‌هایی با همین نام جای گرفته و امروزه عمدتاً با استان سیونیک جمهوری ارمنستان مطابقت دارد.
اما، کریدور زنگزور (یا کریدور زنگه‌زور) به منطقه‌ای در جنوب قفقاز اشاره دارد که نقش مهمی در ارتباطات جغرافیایی و حمل‌ونقل در این منطقه ایفا می‌کند. این کریدور در واقع راهی است که جمهوری آذربایجان را از طریق ارمنستان به نخجوان و در نهایت به ترکیه متصل می‌کند.
کریدور زنگزور در منطقه‌ای بین ارمنستان و نخجوان قرار دارد. نخجوان یک منطقه خودمختار متعلق به جمهوری آذربایجان است که به صورت زمینی با خاک اصلی آذربایجان متصل نیست و توسط ارمنستان از آن جدا شده است. این کریدور از بخش جنوبی ارمنستان، یعنی استان سیونیک (که گاهی زنگزور نامیده می‌شود)، عبور می‌کند.
اولین منازعات بر سر کریدور زنگزور
منطقه زنگزور که امروز در کانون توجه تحولات ژئوپلیتیکی قفقاز جنوبی قرار دارد، در گذشته بخشی از قلمرو ایران قاجاریه بود، اما در پی عهدنامه گلستان در سال ۱۸۱۳ به امپراتوری روسیه واگذار شد. با تشکیل اتحاد جماهیر شوروی، بخش‌هایی از زنگزور از جمله مناطق گوریس، کاپان، مغری و سیسیان در چارچوب جمهوری شوروی ارمنستان تعریف شد و در سال ۱۹۹۵ رسماً به استان سیونیک پیوستند.
در ۲۹ نوامبر ۱۹۲۰، با استقرار حکومت شوروی در ارمنستان، روز بعد مقامات آذربایجان شوروی به منظور رفع مناقشات ارضی، با واگذاری زنگزور به جمهوری تازه‌تأسیس شوروی ارمنستان موافقت کردند؛ تصمیمی که بخشی از توافقات داخلی اتحاد جماهیر شوروی در بازتوزیع سرزمینی بود.
دلیل اهمیت تنگه زنگزو برای ایران پس از جنگ ۱۲ روزه
نگرانی ایران صرفاً به از دست رفتن یا انسداد مرز با ارمنستان محدود نمی‌شود؛ بلکه دغدغه اصلی، پیامد‌های راهبردی فعال شدن این مسیر است. بسیاری از تحلیل‌گران معتقدند نگرانی‌های مطرح‌شده در مورد حذف مرز ایران و ارمنستان، بیشتر برای بیان دغدغه‌های عمیق‌تر است: ازجمله افزایش نفوذ ترکیه در قفقاز، تقویت ائتلاف‌های جهان ترک‌ها، گسترش نقش ناتو در نزدیکی مرز‌های ایران و کاهش وابستگی جمهوری آذربایجان به مسیر‌های ترانزیتی ایران چراکه فعال شدن کریدور زنگزور، با عبور مستقیم از خاک ارمنستان، می‌تواند جمهوری آذربایجان را مستقیماً به نخجوان متصل کند و مزیت ژئوپلیتیکی ایران در این مسیر را از میان ببرد.
از سوی دیگر، اهمیت این کریدور برای جمهوری آذربایجان نیز روشن است که به روابطش با ایران نیز مرتبط است؛ این کشور به‌دنبال دسترسی بی‌واسطه به نخجوان بوده و هم‌زمان از حمایت ضمنی غرب برای تسهیل اتصال به اروپا و مسیر‌های انرژی برخوردار است. در این میان، تهران نیز با دقت تحولات را رصد می‌کند، چراکه هرگونه تغییر در وضعیت این گذرگاه، هم‌زمان بر روابط ایران با ارمنستان، آذربایجان، ترکیه و حتی روسیه و آمریکا اثرگذار است.
در همین بستر، روابط تهران و باکو زیر ذره‌بین قرار گرفته است. در حالی‌که الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان، در پیامی خطاب به مسعود پزشکیان، مناسبات دو کشور را «در سطح بسیار عالی» ارزیابی کرد و از تداوم آن سخن گفت. اما برخی مقامات ایرانی همچنان نسبت به روابط تهران-باکو هشدار می‌دهند. از جمله، کامران غضنفری، نماینده تهران در مجلس که پیشتر ادعا کرده بود پهپاد‌های اسرائیلی از خاک و آسمان جمهوری آذربایجان برای حمله به ایران استفاده کرده‌اند. در این مورد وی گفته بود: «بمباران تبریز، اردبیل، رشت و تهران نتیجه مستقیم همکاری مستقیم باکو با اسرائیل بوده است.» چنین اظهاراتی در کنار احتمال اجاره کریدور زنگزور، نگرانی‌های امنیتی ایران را به‌شکل محسوسی افزایش داده است.
در این میان علی‌اف در آخرین اظهارات خود با اشاره به طرح آمریکا گفته است: «هیچ اپراتور، هیچ تاجری، هیچ اجاره‌دهنده‌ای نمی‌تواند در خاک ما باشد.»
از طرفی دیگر با اشاره به جنگ ۱۲ روزه افزوده است: «جاسوس‌های حرفه‌ای در مرز هستند و فعالیت‌های جاسوسی علیه ایران انجام می‌دهند. به خصوص در جریان درگیری اخیر ایران و اسرائیل، آنها در امتداد مرز ایران حرکت کردند. آنها همچنین ما را از طریق دوربین‌های دوچشمی نیز تماشا می‌کنند، اما ما نیز آنها را از خاک خود تماشا می‌کنیم. فردا، ارمنستان می‌تواند هر کشوری را برای این کار دعوت کند. مسئله اصلی برای ما این است که من به همکارم در ابوظبی گفتم که ما باید عبور بدون مانع و ایمن از آذربایجان به آذربایجان داشته باشیم؛ و این عبور از یک منطقه آذربایجان به منطقه دیگر است.»
نظرات کاربران