ممنوعیت هنرمندان و بازداشت آنها در اعتراضات اخیر

از ابتدای ناآرامی‌های اخیر که با درگذشت مهسا امینی آغاز شده است، هنرمندان در رشته‌های مختلف هنری واکنش‌هایی نسبت به این موضوع نشان دادند. این هنرمندان در واکنش به درگذشت این دختر، که در حین سفر از سقز به تهران توسط نیروهای گشت ارشاد دستگیر شده و جان خود را از دست داد، واکنش نشان دادند.

ممنوعیت هنرمندان و بازداشت آنها در اعتراضات اخیر

به گزارش پرسون، تفسیر عمده از این واکنش‌ها این بود که هنرمندان تصمیم گرفتند، با وجود تمام عواقبی که ممکن است برای خود به وجود آید، در کنار مردم ایستاده و با آنان همدردی کنند. واکنش هنرمندان به مرگ مهسا امینی باید البته به صورت یک حرکت عمومی و در زمینه‌های اعتراضات و نارضایتی‌هایی که در سطح جامعه و توسط مردم در حال ادامه می‌باشد، مورد بررسی قرار گیرد.

در روزهای ابتدایی اعتراضات، دو بازیگر سینما و تلویزیون به نام‌های شبنم فرشادجو و کتایون ریاحی، در فضای مجازی به دلیل کشف تصاویر بدون حجابشان، به عنوان معترضان آشکار شناخته شدند. در روزهای بعد، مریم بوبانی، آبان عسکری، مریم پالیزبان و شیوا ابراهیمی نیز با انتشار تصاویر بدون حجاب به این گروه پیوستند. فاطمه معتمدآریا، در پاسخ به درگذشت مهسا امینی، نوشت: “چه جنایتی بالاتر از کشتن دختران بی‌گناه این سرزمین است؟ به چه حقی؟ کدام جانی حامی این جنایت است؟” او در مراسم خاکسپاری امین تارخ بدون روسری پشت تریبون حضور یافت و اظهار داشت: “حال ما به روزگاران خراب است، نه فقط به خاطر از دست دادن امین. من برای اولین بار از روی نوشته می‌خوانم و می‌گویم که این روزها حال همه بد است و حال ما بدتر از همه است.” در همان زمان، تعدادی زن هنرمند دیگر، اگرچه روسری خود را برنداشته بودند، اما همراه مردم بودند؛ از جمله هانیه توسلی، ترانه علیدوستی، باران کوثری، هنگامه قاضیانی، بهنوش طباطبایی و غیره که در صفحات مجازی حمایت خود را از اعتراضات مردمی اعلام کردند و صدای اعتراض آنها در خیابان‌ها شنیده می‌شد. همزمان با اعتراض زنان هنرمند، هنرمندان مرد نیز به میدان آمدند. اصغر فرهادی، حامد بهداد، مهران مدیری، شهاب حسینی، پژمان جمشیدی و سایر هنرمندان مرد، با نوشته‌ها و گفته‌هایشان، همراهی خود را با مردم اعلام کردند.

واکنش وزیر ارشاد و بازداشت کتایون ریاحی به طور همزمان رخ داد. وزیر ارشاد درباره تصاویر بی حجاب بازیگران اظهار داشت: “بازیگرانی که تصاویر بی حجابشان به دست آمد، تصمیم گرفتند قوانین را رعایت نکنند؛ ما در حوزه فرهنگ و هنر برای خدمت به افرادی هستیم که ملزم به رعایت قوانین هستند.” او ادامه داد: “بیشتر افراد در حوزه فرهنگ و هنر قانون را رعایت می‌کنند، اما اگر کسی به شکنجه قانونی تمایل داشته باشد، طبیعی است که قانون نمی‌تواند او را حمایت کند.”

این سخنان وزیر ارشاد با واکنش تند حامد بهداد و کتایون ریاحی روبرو شد. در همان زمان، رسانه‌ها اعلام کردند که کتایون ریاحی در تعقیب است. پس از واکنش منفی و گسترده به سخنان وزیر ارشاد، وی در سخنان بعدی خود تلاش کرد نشان دهد که نگاهی همدلانه نسبت به این موضوع دارد و با هنرمندان همراه است. او تلاش کرد بیان کند که امکان تجدیدنظر درباره افرادی که احتمالاً از واکنش‌های اعتراضی مشابه قبلی خود پشیمانی کرده‌اند، وجود دارد. او گفت: “اگر فردی در حوزه فرهنگ و هنر درباره رویدادهای اخیر خطا کرده باشد، راهی برای بازگشت وجود دارد و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در خدمت آنان است.”

در طول همراهی هنرمندان با اعتراضات عمومی، مرحله اول برخورد اقدامات رسمی، ممنوعیت عکاسی از برخی از هنرمندان بود. این ممنوعیت عکاسی، اگرچه به طور رسمی اعلام نشده بود، اما از کاهش تعداد تابلوهایی که تصاویر شهاب حسینی و پژمان جمشیدی روی آنها قرار داشت از سطح شهر، نشان می‌داد که اقدامی در برابر اعتراض آنها صورت گرفته است. سپس اعلام شد که پاسپورت بسیاری از هنرمندان توقیف شده و آنها اجازه خروج از کشور را ندارند. این موضع برای چند روز در صدر خبرهای مرتبط با برخورد با هنرمندان معترض در رسانه‌ها قرار گرفت. در همان زمان، شایعاتی درباره ممنوعیت اجرای برخی از هنرمندان معترض نیز شنیده می‌شد که تاکنون تأیید رسمی نکرده بودند و در حد شایعات باقی مانده بودند.

در ادامه جریان اعتراض‌ها، اصغر فرهادی، فیلمساز جهان‌آوازه ایران، از هنرمندان خارجی درخواست کرد تا این اعتراضات را همراهی کنند. این درخواست به اعلام حمایت پنه‌لوپه کروز، ژولیت بینوش و تعدادی هنرمند دیگر از نژادهای مختلف جهانی از جنبش اعتراضی مردم ایران منجر شد. پس از آنکه اعتراضات در ایران به خشونت‌هایی منجر شد و شکل اعتراضات نیز تغییر کرده و مطالبات از مسئله حجاب به مسائل دیگر گسترش یافت، هنرمندان نیز شکل همراهی خود را با تغییرات جنبش و مطالبات مردم تطبیق دادند. در این مرحله، هنرمندان زنی نیز به جمع معترضین پیوستند که اگرچه حجاب را از سر نگرفته بودند، اما از طریق ارسال پیام‌ها و اظهارنظرها در فضای مجازی، همراهی خود را با مردم ایران اعلام کردند.

ممکن است در این مرحله به نظر می‌رسد که مسئله حجاب هنرمندان کمتر مطرح شده است، اما ناگهان ترانه علیدوستی یک عکس از خودش را منتشر کرد که در آن حجاب را از سر برداشته بود و روی یک کاغذ نوشته “ژن ژیان آزادی” را در دست داشت.
روزنامه کیهان بلافاصله به بی‌حجابی ترانه علیدوستی واکنش نشان داد و نوشت: “خانم بازیگری اخیراً تصویری بی‌حجاب همراه با کاغذی که روی آن شعار نوشته را منتشر کرده است… ترانه که گویی هنوز ۱۵ سال دارد.” کیهان در همان مقاله اقدام ترانه علیدوستی را سطحی و پیش‌پاافتاده توصیف کرد. این اقدام ترانه به نظر می‌رسد ماجرا را به فاز جدیدی وارد کرده است؛ زیرا پس از آن، هنرمندان دیگری نیز با او همراهی کردند؛ از جمله خزر معصومی، دنیا مدنی، سحر زکریا، شقایق دهقان و شراره دولت‌آبادی که با او همراه شدند. سحر زکریا با اشاره به اینکه موهایش را از مدت‌ها قبل به عنوان نمادی از اعتراض کوتاه کرده بود، اما به احترام به خون جوانان حاضر در تظاهرات، خجالت می‌کشید تا درباره آن صحبت کند، نوشت: “اما اگر دردی داریم، من هم هستم.”

واکنش محمد عمرانی به اعتراض ها و ناآرامی ها به شکلی متفاوت بود. او یک همراهی نمایشی انجام داد. سپس رخشان بنی اعتماد، نویسنده و کارگردان مشهور سینمای ایران، وارد صحنه شد. او در صفحه اینستاگرام خود یک ویدیو بدون حجاب انتشار داد و به مسوولان درباره مرگ کیان پیرفلک، کودک ۹ ساله‌ای که در حادثه ایذه به شهادت رسید، بسیار انتقاد کرد. در بخشی از آن ویدیو، بنی اعتماد گفت: “به خودم اجازه حرف زدن ندادم تا احتمالاً حمایت من از اعتراض جوانان باعث کشته شدن حتی یک نفر بیشتر شود…” الهام پاوه نژاد نیز به این جمع پیوست و روسری از سر برداشت و نوشت: “من همیشه با مردم بوده‌ام، هستم و خواهم بود. به خاک پدرم سوگند خواهم خورد.” افسانه بایگان، یکی از بازیگران معروف سینما و تلویزیون، با انتشار تصویر بدون حجاب، همراهی خود را با مردم اعلام کرد. سپس کتانه افشاری نژاد، بازیگر سریال “جیران”، به این گروه پیوست. تمامی این صحبت ها در حالی بود که رسانه های جناح اصولگرا بازیگران زنی که در ماه های اخیر حجاب خود را کشف کرده بودند، در بیشتر موارد آنها را “دست چندم” نامیدند و حتی روزنامه جوان اقدام این هنرمندان را به عنوان تلاش برای دریافت گرین کارت توصیف کرد.

در همین زمان، خانه سینما یک لیست ۱۰۰ نفره از هنرمندانی که ممنوع الخروج شده و بازداشت شده‌اند، تهیه کرد و خبر از ممنوعیت خروج برای بیشتر بازیگران معروف و کارگردانان منتشر شد. این لیست در طول اعتراضات توسط کمیته حقوقی در خانه سینما تهیه شده بود و شامل حدود صد نفر زندانی، افرادی که پاسپورت‌هایشان توقیف شده و ممنوع الخروج شده‌اند، می‌شد. این آمار به طور مداوم به روز می‌شد و افراد جدیدی به لیست اضافه می‌شدند.